انواع مدیریت بحران
در جهان پیچیده و پویای امروز، بحرانها بهعنوان رویدادهایی غیرمنتظره و تهدیدکننده میتوانند در هر لحظه و در هر سطحی از سازمانها و مؤسسات گرفته تا جوامع و کشورها رخ دهند. عدم مدیریت بحران ها، اعم از طبیعی (مانند زلزله، سیل و پاندمیها) یا انسانساخت (مانند بحرانهای اقتصادی، امنیتی یا اجتماعی)، میتواندخسارتهای جبرانناپذیری به بار آورد.
مدیریت بحران بهعنوان دانش و هنر برنامهریزی، سازماندهی و اجرای اقدامات ضروری برای پیشگیری، کاهش اثرات، پاسخ سریع و بازسازی پس از بحران، نقشی حیاتی در حفظ ثبات و انعطافپذیری سیستمها ایفا میکند. این فرآیند نهتنها شامل شناسایی ریسکها و تهیه سناریوهای واکنش است، بلکه بر هماهنگی بین نهادها، ارتباطات شفاف و تصمیمگیری بهموقع نیز تأکید دارد.
بیشتر بخوانید: نقش پدر در خانواده
چیستی مدیریت بحران
مدیریت بحران (Crisis Management) شامل شناسایی، پیشگیری، پاسخگویی و بازیابی پس از وقوع بحران است. بحران میتواند طبیعی (مثل سیل، زلزله)، انسانی (مثل جنگ، تروریسم)، اقتصادی (مثل رکود مالی)، یا روانی-اجتماعی (مثل شایعات گسترده، خشونت جمعی) باشد.
از دیدگاه روانشناسی:
- بحران باعث شوک روانی، اضطراب، PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) و حتی افسردگی میشود.
- مدیریت بحران روانی شامل حمایت عاطفی، مداخله در بحران (Crisis Intervention) و تقویت تابآوری است.
مثال: پس از یک حادثه تروریستی، مشاوران روانی برای کاهش ترومای جمعی وارد عمل میشوند.
انواع مدیریت بحران
مدیریت بحران یکی از حوزههای حیاتی در علوم مدیریت است که به سازمانها و جوامع کمک میکند تا در مواجهه با شرایط غیرمنتظره، واکنش مؤثری داشته باشند. انواع مدیریت بحران را میتوان از منظرهای مختلفی دستهبندی کرد که در ادامه به مهمترین آنها اشاره میگردد.
۱. مدیریت بحران مبتنی بر زمان (مرحلهای)
این مدل بر اساس زمان وقوع بحران و اقدامات لازم در هر مرحله تقسیمبندی میشود:
الف) مدیریت بحران پیشگیرانه (Pre-Crisis)
مدیریت بحران پیشگیرانه یک نوع مدیریت بحران است که به طراحی و اجرای اقدامات با هدف جلوگیری از وقوع بحرانها و حوادث غیرمنتظره متمرکز میشود. این نوع مدیریت بحران توسط سازمانها و افراد به منظور کاهش خسارتها، حفظ عملکرد سازمانی و افزایش توانایی پاسخ به مواجهه با وقوع بحرانهای پتانسیل اجرایی مورد استفاده قرار میگیرد.
هدف: جلوگیری از وقوع بحران یا کاهش اثرات آن قبل از رخداد.
ب) مدیریت بحران واکنشی (Response)
به رویکردی اطلاق میشود که در آن سازمانها پس از وقوع یک بحران، اقدام به واکنش و مدیریت آن میکنند. این رویکرد بر اساس اصول واکنش سریع، انعطافپذیری و توانایی سازگاری با شرایط اضطراری استوار است. این مدیریت بحران به مدیریت بحران تدارکی نیز شناخته میشود
هدف: کنترل بحران بلافاصله پس از وقوع.
مثال: اطفای حریق یک کارخانه توسط تیمهای اضطراری همراه با تخلیه سریع کارکنان.
ج) مدیریت بحران ترمیمی (Recovery)یا اصلاحی
مدیریت بحران ترمیمی یا اصلاحی یکی از انواع مدیریت بحران است که به تحلیل و اصلاح شرایط و وضعیت پس از وقوع بحران متمرکز میشود. این نوع مدیریت بحران به منظور یافتن راهحلهایی برای اصلاح و بهبود وضعیت بعد از وقوع بحران انجام میشود.
هدف: بازگشت به شرایط عادی پس از بحران.
کاربرد: جبران خسارات، حمایت روانی از آسیبدیدگان و بازسازی اعتبار سازمان.
۲. مدیریت بحران مبتنی بر استراتژی
مدیریت بحران مبتنی بر استراتژی به رویکردی سیستماتیک و برنامهریزی شده برای مقابله با بحرانها اشاره دارد که در آن سازمانها از قبل برای شناسایی و کاهش اثرات بحرانهای احتمالی آماده میشوند. این رویکرد شامل تدوین استراتژیهای مختلف برای پیشگیری، آمادگی، واکنش و بازیابی از بحران است.
الف) مدیریت بحران اقتضایی (Contingency Planning)
به معنای آمادهسازی برای شرایط غیرمنتظره و بحرانی است که ممکن است رخ دهند و برنامهریزی برای واکنش مؤثر در این شرایط. این نوع مدیریت شامل شناسایی خطرات احتمالی، ارزیابی تأثیر آنها، و تدوین طرحهایی برای کاهش خسارات و بازگشت به حالت عادی است. هدف اصلی از این کار، به حداقل رساندن تأثیرات منفی بحرانها و اطمینان از تداوم فعالیتها و خدمات است.
ب) مدیریت بحران انطباقی (Adaptive Management)
مدیریت بحران تطبیقی یا انطباقی یکی از انواع مدیریت بحران است که به تطبیق با محیط متغیر و پیشبینی نشده پس از وقوع بحران متمرکز میشود. این نوع مدیریت بحران از فرآیند تعامل با محیط، تجزیه و تحلیل مداوم و تصمیمگیری انعطافپذیر برای مقابله با تغییرات آتی بهره میبرد.
هدف: انعطافپذیری در مواجهه با بحرانهای ناشناخته.
۳. مدیریت بحران مبتنی بر حوزه تأثیر
مدیریت بحران مبتنی بر حوزه تأثیر، رویکردی است که در آن، اقدامات و برنامهریزیهای مدیریت بحران بر اساس محدوده جغرافیایی و نوع تأثیر بحران بر مناطق مختلف سازماندهی میشود. به عبارت دیگر، به جای یک رویکرد کلی و یکسان برای تمام سازمان، مدیریت بحران بر اساس اینکه کدام بخشها و حوزهها بیشتر در معرض خطر هستند، طراحی و اجرا میشود.
الف) بحرانهای طبیعی (Natural Disasters)
بحرانهای طبیعی به حوادث فاجعهباری گفته میشود که منشأ انسانی ندارند و شامل رویدادهایی مانند زلزله، سیل، طوفان، آتشفشان و … میشوند. این حوادث میتوانند خسارات جانی و مالی فراوانی به بار آورند و تأثیرات گستردهای بر جوامع انسانی داشته باشند.
ب) بحرانهای انسانی (Human-Made)
به حوادثی گفته میشود که منشأ آنها فعالیتهای انسانی هستند و منجر به آسیبهای جدی به جوامع و محیط زیست میشوند. این بحرانها میتوانند شامل جنگها، تروریسم، بحرانهای اقتصادی، آلودگی محیط زیست، و بلایای ناشی از فعالیتهای صنعتی باشند.
ج) بحرانهای سازمانی (Organizational)
بحرانهای سازمانی به رویدادهای غیرمنتظرهای گفته میشوند که بقای سازمان را تهدید میکنند و نیاز به واکنش سریع و قاطع دارند. این بحرانها میتوانند ناشی از عوامل داخلی یا خارجی باشند و طیف گستردهای از مسائل، از جمله شکستهای فنی و مشکلات ارتباطی را در بر میگیرند.
4. مدیریت بحران مبتنی رویکرد
مدیریت بحران مبتنی رویکرد ، یک روش هدفمند و ساختاریافته برای آمادگی، واکنش و بازیابی از رویدادهای بحرانی است. این رویکرد شامل یک سری فعالیتها و تصمیمگیریهاست که قبل، حین و بعد از بحران انجام میشود و هدف آن به حداقل رساندن اثرات منفی و بازگرداندن شرایط به حالت عادی است.
الف) رویکرد پروaktiv (Proactive)
به معنای پیشدستی و اقدام پیشگیرانه است، به جای واکنش به رویدادها یا مشکلات بعد از وقوع آنها. این رویکرد بر شناسایی و حل مشکلات قبل از اینکه به وجود بیایند یا تشدید شوند، تمرکز دارد.
در رویکرد پرو-اکتیو، افراد یا سازمانها به جای اینکه منتظر بمانند تا اتفاقی رخ دهد و سپس به آن واکنش نشان دهند، فعالانه اقداماتی را انجام میدهند تا از بروز مشکلات جلوگیری کنند.
ب) رویکرد واکنشی Reactive
به این معناست که فرد یا سازمان در برابر رویدادها یا شرایطی که اتفاق میافتند، واکنش نشان میدهد، به جای اینکه پیشدستانه و برنامهریزی شده عمل کند. در رویکرد واکنشی تلاش میشود که اقدامات برای کاهش اثرات رویدادهای ناخواسته پس از وقوع آنها انجام شود، نه قبل از آن.
۵. مدیریت بحران در سطوح مختلف
مدیریت بحران در سطوح مختلف، به معنای به کارگیری روشها و اقداماتی است که برای پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی در برابر بحرانها در سطوح مختلف، از جمله فردی، سازمانی، محلی، ملی و بینالمللی، انجام میشود. این سطوح با توجه به گستره و تأثیر بحرانها، نیازمند رویکردها و راهکارهای متفاوتی هستند
بیشتر بخوانید: استرس در بارداری: ۱۳ راهکار مؤثر برای کنترل و کاهش اضطراب در دوران بارداری
سطوح مختلف مدیریت بحران
- سطح فردی:
اقدامات فردی برای آمادگی در برابر بحرانهای شخصی و خانوادگی، مانند مدیریت استرس، کسب مهارتهای مقابله با بحران و حفظ آمادگی برای واکنش در مواقع اضطراری.
- سطح سازمانی:
شامل تدوین برنامههای آمادگی، آموزش کارکنان، ایجاد ساختارهای مقابله با بحران و حفظ عملکرد سازمان در شرایط بحرانی میشود.
- سطح محلی:
همکاری بین ارگانهای مختلف محلی، مانند شهرداری، آتشنشانی، اورژانس و سازمانهای امدادرسان.
- سطح ملی:
هماهنگی بین ارگانهای دولتی، سازمانهای امدادرسان و نیروهای نظامی برای مقابله با بحرانهای گسترده مانند زلزله، سیل، و یا حملات تروریستی
- سطح بینالمللی:
این سطح، همکاریهای بینالمللی برای مدیریت بحرانهای جهانی مانند تغییرات اقلیمی، پاندمیها و بحرانهای اقتصادی انجام میشود.
حرف آخر
شما میتونید تکنیک های عملی و راهکارهای جزئی این موضوع رو داخل اپلیکیشن آکو ببینید و از بخش های دیگر این نرم افزار نیز در جهت افزایش مهارت های شخصیتی و رشد خودتون استفاده کنید.
لینک دانلود این این نرم افزار در صفحه اول سایت قرار دارد.
دیدگاهتان را بنویسید